ตามตำนานพญาเขาเป็นนักรบและคหบดีผู้มั่งคั่ง ที่มาดั้งเดิมพญาเขาคำมีตำนานมาจากไทใหญ่หรือเงี้ยว กลุ่มชาติพันธุ์ที่มีพื้นฐานดั้งเดิมที่รัฐฉาน ประเทศพม่า เมื่อวัฒนธรรมไทยใหญ่ได้มีอิทธิพลแพร่เข้ามาสู่หัวเมืองทางเหนือ ก็ได้นำเอาความเชื่อ ตลอดจนสรรพวิทยาทางด้านเวทย์มนต์ต่างๆเข้ามาด้วย ดังปรากฏในตำราหรือคัมภีย์โบราณของล้านนา ที่เรียกว่าปั๊บสาก็มีบันทึกถึงวิชาเหล่านี้ด้วย ตามตำนานว่า พญาเขาคำเป็นผู้มีทรัพย์มาก และเป็นคหบดีผู้มีเสน่ห์ ทำให้มีสตรีแวดล้อมอยู่ไม่ขาด อันเนื่องด้วยฐานะและรูปโฉมที่งดงาม ไสยศาสตร์ล้านนาจึงได้นำเอาคุณของพญาเขาคำมาทำเป็นวิชาทางด้านไสยเวทย์
พญาเขาคำล้านนาคล้ายกับขุนแผนของทางภาคกลาง และจะสร้างเป็นวัตถุมงคลหรือของขลังประเภทต่างๆ เช่น ผ้ายันต์ รูปหล่อ ไม่เเกะ Jาแกะเนื้อผง เป็นต้น ดังปรากฏในอดีต ชาวล้านนาเชื่อว่าการมีพญาเขาคำไว้บูชาจะทำให้มีคนเมตตารักใคร่ มีไว้กับบ้านเรือนจะทำให้คนในครอบครัวใคร่กัน หากมีไว้บูชากับตัวเราก็จะทำให้ดูดีมีเสน่ห์ อุดมสมบูรณ์ไปด้วยโชคลาภ ข้าวของเงินทองไหลมาเทมามั่งคั่งร่ำรวย
